Musolini e deshi dhe aty ndërtoi një shtëpi, Enver Hoxha e bëri bazë ushtarake të izoluar nga bota, ndërsa sot Ivanka Trump dëshiron të transformojë ishullin në një bunker për milionerët, vila luksoze dhe pamje që të lë pa frymë. ”Është pak më pak se një pjesë e historisë së vendit, të cilin vajza e Donald Trump po përgatitet ta transformojë, me bekimin e qeverisë shqiptare që e ka bërë turizmin gur themeli të zhvillimit të vendit. Nëse sheh dritë, projekti do të përbëhet nga disa dhjetëra vila të gërmuara në shkëmbinjtë e ishullit. Duhen ende autorizime të ndryshme, por në bregdet flitet si një marrëveshje tashmë e nënshkruar.
Në Sazan nuk ka dyqane që shesin artikuj plazhi ose restorante me menu shumëgjuhëshe. Tani për tani, nuk ka asgjë. Fiq të egër, manaferra sa të sheh syri, pisha të gjelbra të ndezura dhe ujë bruz. Në mes të këtij kopshti të Edenit pa ujë e pa energji elektrike, mijëra bunkerë, mbetje ndërtesash të mbuluara nga bimët dhe kënga shurdhuese e gjinkallave. Këto rrënoja janë gjithçka që ka mbetur nga shtëpitë e mijëra ushtarëve që u vendosën këtu gjatë diktaturës socialiste të Enver Hoxhës, një prej regjimeve të ashpra, të mbyllura dhe paranojake në botë. Më shumë se dy mijë banorë jetonin në këto 5,7 kilometra katrorë, me gra e fëmijë, një kinema, një shkollë, një spital, aq sa për t’i mbajtur të shkëputur nga bota për gjashtë muaj, ndërsa në pjesën tjetër të Shqipërisë mungonte gjithçka. Ylli Meçaj, 78 vjeç, ishte një nga ushtarët e Sazanit. Ai kaloi 18 vjet në ishull, fëmijët e tij u lindën atje dhe gruaja e tij dha mësim. Ai u largua pak muaj para rënies së një regjimi për të cilin është ndër të fundit që ka nostalgji. Shumica dërrmuese e popullsisë shqiptare mbi të gjitha ruan kujtimet e privimit, të emigrimeve klandestine në rrezik të jetës dhe të survejimit.
Pas rënies së regjimit, ishulli u shpëtua nga shkatërrimi i plotë, por me rënien e ekonomisë shqiptare në vitin 1997, të gjitha rezervat dhe depot ushtarake që ndodheshin aty u grabitën. U rihap për publikun vetëm në vitin 2015. I vendosur strategjikisht në hyrje të Kanalit të Otrantos, midis detit Adriatik dhe Jon, ishulli shërbeu si një post për të gjithë ata që e pushtuan: bizantinët, venecianët, gjermanët, italianët… Ende e konsideruar administrativisht një zonë ushtarake, gjatë sezonit të lartë vizitohet çdo ditë nga turistë që vijnë me varkë për të ecur nëpër shtigjet dredha-dredha dhe për të admiruar të vetmin banor të ishullit, një gomar të vogël gri. Nuk janë zbuluar detaje se si do të ndërtohet hoteli luksoz i familjes Trump, vetëm disa plane të postuara në Instagram dhe sugjerime gjatë një interviste në korrik.
