Kabaja me saze !!

Edicioni i 50-të i Konferencës Botërore të Baladave që vjen për herë të parë në Shqipëri, pas seancave të mbajtura në Tiranë, ka vijuar punimet në Gjirokastër. Pjesë e konferencës e cila gjatë tre ditëve vijon punimet në Universitetin e Gjirokastrës “Eqerem Çabej”, janë mbi 60 kërkues nga universitetet dhe qendrat kërkimore më të rëndësishme europiane e botërore nga Shqipëria, Italia, Kosova, Maqedonia, Sllovenia, Greqia, Anglia, Franca, Spanja, Gjermania, Zvicra, Ukraina, Holanda, Skocia, SHBA, Afrika e Jugut, etj. Rektori i Universitetit të Gjirokastrës , Bektash Mema ju uroi mirëseardhjen studiuesve të ardhur nga të katër anët e kontinenteve në çelje të punimeve të Konferencës me temë “Baladat dhe audienca në kohë e hapësirë”. Ai tha se janë vënë në dispozicion të konferencës mjediset më cilësore dhe gjithë logjistikën e Universitetit, që komunikimi midis studiuesve të jetë sa më i frytshëm dhe kjo konferencë, e para që zhvillohet në Shqipëri, të lerë gjurmë në arritjet shkencore të studiuesve të baladës, të cilët këtij fondi të artë të artit të popujve i kanë kushtuar dijet dhe jetën e tyre intelektuale. “Në qytetin tonë do të keni mundësi të alternoni kumtimet shkencore me njohjen dhe prekjen e drejtpërdrejtë të baladës popullore shqiptare, e cila nuk është një dukuri thjesht skenike, por pjesë e pandashme e momenteve kyçe të jetës së popullit. Baladat shqiptare janë pjesë e identitetit të popullit, janë pjesë e psikikës kombëtare, janë art dhe besim, janë këngë dhe mesazh. Baladat tona kanë qenë gjithnjë objekt studimi prej dijetarësh të huaj, sidomos prej pelegrinëve europianë të velur nga civilizimi dhe të zhgënjyer nga revolucionet e njëpasnjëshme industriale”, u shpreh Mema. Baladat shqiptare dhe simotrat e tyre greke, bullgare, serbe e kroate, malazeze e boshnjake, vijoi ai, janë një pasuri e pazëvendësueshme për studiuesit që kanë interes për origjinën e tyre, kohën e krijimit, mënyrën e shtegtimit dhe të mbijetesës, raportet midis arketipave dhe varianteve, rolin e audiencës për mosndryshimin dhe ndryshimin e tyre. Mema shtoi se “njëherësh është mundësia që në këtë konferencë ju të vëreni edhe konkordancat e tyre, që vijnë nga fqinjësia historike, afërsia gjenetike apo thjesht nga karakteri universal i disa vlerave themelore të traditës popullore. Kjo do të zgjerojë horizontin e kërkimeve dhe krahasimeve, do të nxisë kontakte dhe bashkëpunime të reja midis studiuesve pavarësisht largësisë fizike, e cila është gjithnjë e më relative”. Akademiku Vasil Tole ka theksuar se “Kabaja” me saze, gjini instrumentale e “Albanian Folk Iso Polyphony”, e luajtur me gërnetë apo me violinë është prej rreth 150 vitesh, llojformimi më i plotë e i përkryer në muzikën popullore me vegla të Shqipërisë Jugore, që mund të krahasohet fare mirë me koncertin instrumental në muzikën e kultivuar. Si një trashëgimi muzikore popullore mijëravjeçare, për më tepër njohur nga UNESCO-ja edhe si pjesë përbërëse e “Representative List of Intangible Heritage”, Tole thekson se ajo ka zgjuar prej kohësh interesin e studiuesve vendës dhe atyre të huaj . Sipas tij, “KKabaja” si formë e ekzistencës së isopolifonisë në formacionet muzikore me vegla u përsos nga formacioni muzikor i sazeve të Shqipërisë së Jugut. “Studimet provojnë se krijimi i sazeve datohet aty rreth fundit të gjysmës së dytë të shek. XIX dhe fillimit të shek. XX, kohë kur veglat muzikore të temperuara si klarineta, violina, lahuta hynë në përdorim në muzikën popullore qytetare shqiptare. Ludvig Bettner, konsulli austriak në Janinë në vitin 1872, përmend se në qytetin e Përmetit ka një jetë të gjallë plot larmi, të nxitur nga jevgët që u bien veglave frymore . Sipas kompozitorit dhe dirigjentit shqiptaro-amerikan Thoma Nassi (1892-1964): sazet janë orkestra ideale e klasit të parë të shqiptarëve, ndër to sazet e para të familjes Asllan Leksoviku në Leskovik, sazet e Jonuz Lamçes dhe Medi Përmetit në Përmet, sazet e Riza Bylbilit në Berat, ato të Bilbil Vlorës në Vlorë, të Cilo Qorrit në Korçë etj. Eqrem bej Vlora përmend sazet e Beratit, siç ai i pa dhe dëgjoi në qytetin e Beratit, në vitin 1906. Sipas tij, orkestra e sazeve përbëhej nga katër deri në gjashtë veta me qemane, fyell, kanun dhe jongar”, ka theksuar akademiku Tole. Akademiku Francesco Altimari (Universiteti i Kalabrisë, Itali) në kumtesën “Mbi baladat tradicionale arbëreshe: një përmbledhje përmes analizës së teknikave të transmetimit të tyre tekstual dhe ritual” që mbajti në Konferencën e 50-të Ndërkombëtare e Studiuesve të Baladës-“Baladat dhe audienca në kohë dhe në hapësirë” trajtoi dy nga baladat më të njohura të traditës arbëreshe: balada e “besës” dhe balada e “Kostandinit të vogël”. Ai u përqendrua veçanërisht në teknikat e tyre të brendshme tekstuale për të cilat tha se ato na lejojnë të bëjmë dallime nga koleksionet e autorëve të Rilindjes Kombëtare që kanë arritur deri më sot; ato të një natyre më tradicionale se ato të përpunuara nga koleksionistët dhe të një natyre më letrare. Altimari analizoi edhe kontekstet e jashtme në të cilat këto janë ruajtur dhe ritualizuar: ato janë “e shtuna e shpirtrave” (psikosabaton), përkatësisht kujtimi i të vdekurve në lidhje me baladën e “besës” dhe riti i martesës për baladën e vogël. Kumtesa “Kalimera e Llazarit”: Variantet tekstuale siciliano arbëreshe e akademikut Matteo Mandalà (Universiteti i Palermos, Itali) përbën pjesën e parë të një kërkimi më të gjerë që përfshin ritet e pranverës dhe “Kultin e paraardhësve”, rindërton dhe dokumenton dorëshkrimin dhe traditat e shtypura, të cilat dëshmojnë për fazat e ndryshme të transmetimit të kultit të Llazarit nëpërmjet përpunimit tekstual të këngës, dokumenton veçanërisht disa aspekte ripërpunuese të përshtatje nga tradita e prejardhjes “mitike” pagane, e konsideruar heretike nga autoritetet peshkope katolike, kundrejt asaj “zyrtare” të adoptuar nga Ungjijtë e Shenjtë. Mandalà tha se “Kalimera e Llazarit” është pjesë përbërëse e një riti të lashtë pagan të pjellorisë bujqësore, i cili, si rezultat i sinkretizmit, ruhet në praktikat paraliturgjike të përdorura në komunitetet shqiptare të Italisë së Jugut. “Duke iu rikthyer ciklit të përkujtimit të të vdekurve, e shtuna e Llazarit është e dyta nga katër të shtunat (e para është ajo e karnavalit – shqip e shtunia e shpirtrave, gjatë së cilës këndohet balada e “Kostandinit dhe Doruntinës”. -, e dyta ajo e Ngjalljes së Krishtit, e karakterizuar nga këngët liturgjike të ashtuquajtura “Javës së Shenjtë”, e katërta e Rrëshajëve – në shqip e shtunia e shalës “Christi rosalia”, gjatë së cilës u këndua kënga e mirënjohur “Moj e bukura More”, duke shqiptuar ritmin e lashtë të ardhjes së pranverës dhe të ardhjes së epokës së madhe (në arbërisht “Moti i madh”)”, është shprehur akademiku i njohur. Kjo konferencë organiozhet nga Akademia e Shkencave, International Ballad Commission / Kommission für Volksdichtung (KfV) / Commission internacionale pour l’étude de la chanson populaire, në bashkëpunim me universitetin “Eqrem Çabej” Gjirokastër, Bashkinë e Gjirokastrës, Universitetin e Aberdeen-it dhe Ministrinë e Kulturës.http://ata.gov.al/2022/09/03/kabaja-me-saze-trashegimi-muzikore-popullore-mijeravjecare/