”The New York Times”: Në Rivierën Shqiptare

Një festival javor muzike dhe kënaqësie në plazh është vetëm një nga arsyet pse vizitorët tani po dynden në Shqipëri, një vend që ishte i izoluar nga bota për dekada, shkruan Valerya Safronova për ”New York Times”. ”Më shumë se një duzinë njerëzish të djersitur dhe në situata të ndryshme të zhveshjes qeshnin ndërsa një instruktor kapoeira (Capoeira është një art luftarak afro-brazilian që ndërthur elemente të kërcimit, akrobacisë, muzikës dhe spiritualitetit – shën. i përkth.) na drejtonte të zvarriteshim në dysheme. ”Kontaktoni me anë të syve”, na tha ai ndërsa përpiqeshim të ndiqnim rrjedhën e trupave të njëri-tjetrit, por ishte e vështirë të mos shikoje detin Jon me shkëlqimin e tij blu. Në njërën anë të Dhërmiut, një fshat në Rivierën Shqiptare, ato ujëra shkëlqenin nën diellin e verës, pa jahtet që mbushin brigjet kroate dhe greke në veri dhe në jug. Nga ana tjetër, palmat mbulonin peizazhin. Pas tyre dukeshin malet e harlisura e të gjelbra. Një zë ndërpreu instruktorin, që na kujtoi ne fillestarëve arsyen që ishim mbledhur për kapoeiran: Kala, një festival muzikor dhe kënaqësie njëjavore. Unë isha pjesë e një turme prej rreth 3 500 të rinjsh, të shkëlqyeshëm me pantallona si flakë transparente, bluza dhe çizme kauboj, të cilët kishin zbritur në Dhërmi në fund të majit dhe fillim të qershorit për t’u lëkundur dhe rrotulluar në dritën e hënës, të hipnotizuar nga rrahjet dhe për të mbushur ditët tona me yoga, punën me frymëmarrjen, masazhin dhe klasat capoeira. Në katër skena, D.J. si Hunee dhe Antal, CC:Disco!, Grace Sands dhe Daphni performuan çdo natë, duke rrotulluar ritme tekno dhe elektronike të përziera me funk, disko, xhaz dhe më shumë. Një skenë e pestë, e hapur gjatë ditës, jepte shenjë nga Gjipe, një kanion me shkëmbinj të kuq të lartë, një shëtitje e shkurtër, piktoreske me varkë. Në Dhërmi, restorantet na shërbyen ushqime deti të freskëta, të shijshme dhe pije me çmime të arsyeshme. Paketat njëjavore të Kala-s, të cilat përfshinin bileta dhe akomodime, fillonin me 370 dollarë. (Festivale të ngjashme në SHBA këtë vit tarifuan rreth 200 deri në 400 dollarë për një biletë dy ose tre ditore, pa akomodim.) Banorët u bashkuan në argëtim, duke shpërthyer muzikën e tyre nga baret, makinat dhe ballkonet gjatë natës. Dhe në mëngjes, disa argëtues u befasuan kur u gjendën ballë për ballë me dhitë endacake nëpër rrugët e fshatit. “Unë kam shkuar nga Ibiza në Kroaci. Dhe kam kaluar shumë kohë në Indi, dhe tani Goa është gjithashtu shumë e zënë. Dhe Greqia është kaq e shtrenjtë tani”, tha Annabel Turbutt-Day, 38 vjeçe, një drejtore e çështjeve të korporatave nga Londra, e cila shkoi në Kala nga Tirana, kryeqyteti i Shqipërisë, me partnerin dhe tre miqtë e saj. “Shqipëria është ende pak e pazbuluar dhe pak më e përballueshme”, tha ajo. Që nga debutimi i saj në Shqipëri në vitin 2018, Kala ka ndihmuar në nxitjen e një bumi të turizmit ndërkombëtar në Dhërmi. Tre ngjarje të tjera i janë bashkuar kartës së kërcimit veror të Dhermiut, me mbështetjen e Mainstage Festivals, kompania që drejton Kala, duke përfshirë Festivalin e ardhshëm Ion, i cili zhvillohet atje nga 6 deri më 13 shtator. Sezoni turistik në Dhërmi, i cili dikur zgjati rreth gjashtë javë, tani zgjat nga fundi i majit deri në shtator. Peizazhi i Dhërmiut ishte integral i tërheqjes së Kalasë: Plazhet ku njerëzit bënin banjo dielli gjatë ditës u shndërruan në festa që zgjatën deri në lindjen e diellit – dhe cikli përsëritej çdo ditë. Çdo skenë në ajër të hapur ishte bota e tij e vogël – një liman komod, një platformë që dilte në det, një hapësirë e madhe e rrethuar nga palma. Kur lodhesha duke tundur kokën me muzikën në një vend, mund të endesha rrugës me të bërtitura, të qeshura nga pjesëmarrësit e festivalit dhe të futesha në një turmë tjetër që lëvizte në një grup tjetër. Në rrugë u krijuan edhe palë spontane. Një mbrëmje, pas orëve vallëzimi, haja pica ndërsa shikoja një treshe vendasësh dhe vizitorësh që bashkonin duart dhe rrotulloheshin në një rreth, fillimisht këngët shqiptare dhe më pas këngën “Sorry” të Justin Bieber. Popullariteti në rritje i Dhërmiut ka pasqyruar atë të Shqipërisë në tërësi. Në vitin 2022, një rekord 7,5 milionë njerëz vizituan vendin, duke shpenzuar rreth 3,1 miliardë dollarë, krahasuar me 6,4 milionë dhe 2,4 miliardë dollarë në vitin 2019, sipas Ministrisë së Turizmit dhe Mjedisit. Dhe në tre muajt e parë të vitit 2023, Shqipëria përjetoi një rritje prej 54 për qind të vizitorëve krahasuar me të njëjtën periudhë të vitit 2019, sipas Organizatës Botërore të Turizmit. Shumë prej atyre turistëve nisen drejt qyteteve turistike dhe plazheve të Rivierës Shqiptare, të cilat po tërheqin kërkuesit evropianë të diellit dhe detit, të cilët e shohin ishullin grek të Korfuzit dhe Dubrovnikut, Kroaci, shumë të shtrenjtë dhe të mbushur me njerëz. Në Instagram dhe TikTok, influencuesit krahasojnë peizazhin detar të Shqipërisë me atë të Maldiveve ose Balit. Në të njëjtën kohë, adhuruesit e historisë po vërshojnë drejt rrënojave të lashta greke dhe romake të Shqipërisë, arkitekturës së epokës otomane dhe dhjetëra mijëra bunkerëve të betonit të ripërdorur të ndërtuar nga Enver Hoxha, i cili sundoi vendin ish-komunist me një grusht hekuri për katër dekada. Vendet e Trashëgimisë Botërore të UNESCO-s si rrënojat parahistorike të Butrintit dhe liqeni i thellë, antik i Ohrit shtojnë atraksionet. Llojet e natyrës vijnë për të ecur me biçikleta përgjatë lumit të egër Vjosa dhe shëtitje në Alpet Shqiptare. Gati 300 operatorë agroturizmi të certifikuar nga qeveria ofrojnë turne në ferma, degustime të verës dhe ushqime të bëra vetë në pronat që rritin qershi, arra, kumbulla, ftonj dhe më shumë. Mjedisi i sotëm miqësor për turistët është në kontrast të thellë me Shqipërinë e fillimit të viteve 1990, pasi ajo doli nga katër dekada izolim si një nga vendet më të varfra pas Perdes së Hekurt. Pasoi edhe një krizë ekonomike. Dhe, e gjithë kjo e la Shqipërinë me një reputacion si një vend i rrezikshëm dhe i mbushur me krime. “Imazhi i Shqipërisë nuk ishte ai i vërteti”, tha Mirela Kumbaro, ministre e Turizmit dhe Mjedisit të vendit. “Ishin vetëm pjesët e këqija. Tani, Shqipëria dëshiron të tregojë fytyrën e saj reale”, tha ajo. “Kala është një nga ambasadorët tanë më të mirë”, tha Kumbaro, e cila ishte larguar nga festivali për një konferencë shtypi, duke ndjekur hapat e zyrtarëve të tjerë, përfshirë kryeministrin Edi Rama, i cili u paraqit në Kala-në e parë në 2018 dhe më vonë dërgoi një paletë me birrë falas. Zhvillimi në zonën e Dhërmiut është përshpejtuar me ritme marramendëse: gjysma e fshatit ngjitur të Dhrimadhes duket se është një kantier ndërtimi. Fluksi i vizitorëve të huaj në një vend që vetëm disa dekada më parë ishte mbyllur për botën ka sjellë si prosperitet ashtu edhe sfida. “Ka qenë një transformim 100 për qind”, tha Erjon Shehaj, 46 vjeç, familja e të cilit hapi një restorant me 10 tavolina në Dhërmi në 2016. “Kur filluam, nuk kishte asgjë”, shton ai. Sot, ata zotërojnë dhe operojnë Empire Beach Resort, një hotel luksoz në të njëjtin tokë ku dikur ishte restoranti i vogël. Resorti priti skenën më të madhe të festivalit dhe u rezervua solid për të shtatë ditët. “Nuk kam hasur kurrë kaq shumë turistë në Shqipëri”, tha Anisa Koteci, 33 vjeçe, një avokate, e cila ka lindur në vend dhe më pas emigroi me familjen e saj në Londër kur ishte 8 vjeçe. Bollëku i vizitorëve të huaj e emocionoi dhe e gëzonte, tha ajo, por edhe e shqetësonte se Shqipëria mund të bëhej vetëm një destinacion feste. Ajo e quajti valën e turizmit një “stres test” për atdheun e saj. Vërshimi i vizitorëve po ngre gjithashtu frikën për dëmtimin e mundshëm të florës dhe faunës së rajonit. Në qytetin e Vlorës, rreth një orë me makinë nga Dhërmiu, një projekt ndërtimi aeroporti që qeveria promovon si një mënyrë për të sjellë më shumë turistë në Rivierën Shqiptare është përballur me protesta nga grupet mjedisore që thonë se mund të rrezikojë vendet e shenjta për zogj si flamingot dhe pelikanë. Tomi Gjikuria, 34 vjeç, një sipërmarrës dhe një D.J. i cili u rrit në Dhërmi, tha se ishte i kënaqur me të gjithë biznesin e ri dhe shpresonte për më shumë vizitorë, por pyeste veten se si do të ndikonte të gjitha ndërtimet e reja në peizazh. “Kur isha fëmijë, nuk kishte turizëm”, tha Gjikuria, i cili operon një kamping të quajtur Kampi i Breshkave të Detit në tokën që familja e tij ka në Dhrimadhes. “Kam 5000 metra katrorë ku kam vendosur kampingun”, tha ai. “Unë mund të kisha ndërtuar një kazino, por nuk dua të pres pemët”, shton ai. Andrea Kumi, 47 vjeç, themeloi Havana Beach Club, një vend që ndihmoi në tërheqjen e disa prej valëve të para të turistëve të zonës, pasi u transferua në Dhërmi, vendlindja e babait të tij, kur ai ishte 24 vjeç. Kumi, i rritur në Vlorë dhe Athinë, filloi të ftonte D.J.s me famë botërore për të performuar në klub rreth 15 vjet më parë. Sot, përveç Havana Beach Club, Kumi zotëron edhe dy restorante të tjera. Ndërsa zona vazhdon të ndryshojë, tha Kumi, të gjithë po bëjnë çmos që të jenë mikpritës të sjellshëm dhe të dobishëm. Siç thotë një thënie e vjetër në Shqipëri: “Shtëpia jonë është e Zotit dhe e mikut”. atsh