Lindja e sionizmit, e cila ndodhi në Evropë në fund të shekullit XIX, është e kuptueshme vetëm brenda një momenti të veçantë historik, atë të persekutimeve antihebreje në Rusinë cariste dhe dështimi i emancipimit liberal në Evropën Qendrore, shkruan faqja treccani.it, thënë ndryshe Enciklopedia Italiane e Shkencave, Letrave dhe Arteve, e njohur zakonisht si La Treccani, që është enciklopedia më e famshme në gjuhën italiane, edituar nga Instituti i Enciklopedisë Italiane, themeluar në Romë më 18 shkurt 1925 nga Giovanni Treccani dhe Giovanni Gentile.
Krijimi i shtetit të Izraelit në vitin 1948 realizoi projektin e shtetit sionist, por ngriti në të gjithë dramën e tij problemin e popullit palestinez, të privuar nga toka e tyre.
Shteti i Izraelit nuk duhet të konsiderohet vetëm si garantuesi politik i hebrenjve botërorë, por gjithashtu përmbledh të gjitha problemet e shkaktuara nga një krijim perëndimor në Lindjen e Mesme arabo-islame.
”Shteti i hebrenjve është një domosdoshmëri globale, si për hebrenjtë ashtu edhe për johebrenjtë”, kishte deklaruar gazetari hebre me origjinë hungareze Theodor Herzl (1860-1904)i cili nisi projektin e tij të Shtetit të Hebrenjve.
Lindja e sionizmit, që ndodhi në Evropë në fund të shekullit XIX, nuk është e kuptueshme përveçse brenda një momenti të veçantë historik dhe kulturor, atë të persekutimeve antihebreje në Rusinë cariste (pogromet) dhe dështimi i emancipimit iluminist në Evropën Qendrore.
Në periudhën para Luftës së Parë Botërore, sionizmi hodhi themelet institucionale për politikën e aleancave me fuqitë e mëdha (Turqinë dhe Gjermaninë) dhe, në të njëjtën kohë, ndërmori kolonizimin e Palestinës osmane përmes të ashtuquajturës alxhia e dytë (emigracioni), i përbërë kryesisht nga anëtarë të partive socialiste ruse.
Megjithatë, vetëm me luftën sionizmi, duke u hedhur me mjeshtëri në tabelën politike ndërkombëtare të shahut, arrin të marrë shpalljen, në 1917, të Deklaratës Balfour, e cila vendos favorin e fuqisë koloniale britanike për krijimin e kombësisë hebreje.
Mandati britanik do të zgjasë deri në vitin 1948, i ndërthurur me rebelimet periodike arabe (1920, 1921, 1929, 1936), ndjekjen e kolonizimit sionist dhe përpjekjen britanike për të mbrojtur të drejtat e saj si fuqi koloniale në rajon, duke mbështetur tani një, tani fraksion tjetër.
Lufta e Dytë Botërore shkakton një pikë kthese vendimtare në fatin e mandatit palestinez.
Qeveria britanike, pasi u përpoq të siguronte mbështetjen arabe në rajon me nxjerrjen e Librit të Bardhë të MacDonald-it (1939), i cili kufizoi imigracionin sionist dhe blerjen e tokës dhe vendosi krijimin e një shteti me shumicë palestineze arab, detyrohet të vendosë mandati kthehet në duart e Kombeve të Bashkuara të sapokrijuar.
Plani i një komisioni ad hoc (UNSCOP), i cili parashikon ndarjen e Palestinës në një shtet arab, një shtet hebre dhe një mandat të ri për Jerusalemin, u miratua në nëntor 1947 nga Asambleja e Kombeve të Bashkuara me shumicë të cilësuar (Rezoluta 181).
Në maj të vitit 1948, mandati britanik braktisi përfundimisht Palestinën, e cila tashmë ishte një tokë e askujt për muaj të tërë në grahmat e luftës civile.
Menjëherë pas shpalljes së lindjes së Shtetit të Izraelit (15 maj), ushtritë e vendeve fqinje arabe hynë në Palestinë me qëllim të anulimit të “entitetit sionist”.
Lufta e parë arabo-izraelite përfundoi, pas disa armëpushimesh, me një sërë armëpushimesh të përcaktuara në fillim të vitit 1949: shteti hebre arriti një fitore dërrmuese duke aneksuar pjesë të shtetit arab.
Ajo që kujtesa palestineze e përkufizon si nakbah (“katastrofë”) krijon një problem humanitar me përmasa të mëdha, të zbutur minimalisht me emigrimin jashtë vendit (Ghurba) ose me krijimin e kampeve të refugjatëve në vendet arabe nën kujdesin e një komisioni ‘’ad hoc’’ të Kombeve të Bashkuara ( UNRWA).
Vitet 1950 u karakterizuan nga dështimi i përsëritur, i mbështetur nga Kombet e Bashkuara, i përpjekjeve për të përfunduar ndonjë marrëveshje paqeje me vendet arabe (shih rastin e mbretit Abdallah të Jordanisë, i vrarë në Jerusalem në 1951).
Në vitet 1960, të gjitha problemet e shtyra në 1949 u rishfaqën me forcë: fati i popullit palestinez dhe mungesa e marrëveshjeve përfundimtare të paqes midis palëve.
Krahas projekteve joreale naserite (në 1961 ëndrra e Republikës së Bashkuar Arabe midis Sirisë dhe Egjiptit u zbeh përfundimisht), në 1964 ndikimi i përhapur i klimës së botës së tretë favorizoi krijimin e Organizatës për Çlirimin e Palestinës (OÇP).
Edhe pse e projektuar nga Naseri për të qeverisur rezistencën palestineze dhe për të normalizuar situatën përgjatë kufirit me Izraelin, OÇP shpejt u bë zemra e nacionalizmit të ri laik dhe autonom palestinez.
Lufta Gjashtë Ditore (qershor 1967) në fakt vendos krizën e hegjemonisë Baathiste në Lindjen e Mesme: Shteti i Izraelit pushton edhe një herë Sinain dhe Rripin e Gazës, përveç lartësive siriane të Golanit, Bregut Perëndimor dhe – mbi të gjitha – në Jerusalem.
Rezoluta 242 e Këshillit të Sigurimit të Kombeve të Bashkuara (nëntor 1967) bën thirrje për tërheqje të paqartë të Izraelit nga territoret e pushtuara. Qeveria izraelite reagon ndaj kërkesës së OKB-së duke i vendosur territoret e pushtuara nën administrimin ushtarak dhe duke favorizuar një politikë të “aneksimit’’dhe “transferimit zvarritës” me vendosjen e kolonëve.
Kriza e Lindjes së Mesme, e rindezur nga “lufta e acarimit” midis Izraelit dhe Egjiptit në vitet 1969-1970, nuk u zgjidh as pas ndërmjetësimit të Kombeve të Bashkuara apo qeverisë amerikane (përmes planit Rogers).
Vdekja e Naserit, e zëvendësuar nga Sadati (1918-1981) në 1971, dobësoi frontin arab dhe rriti besimin izraelit në paprekshmërinë e tij në luftë. PLO, e udhëhequr nga Arafat (1929-2004) nga viti 1969, vendosi të ndryshojë taktikën: nga kryengritje popullore në territore në inkursione të armatosura nga guerilët.
Pas krizës së naftës të shkaktuar nga OPEC dhe ndërhyrjes së Sekretarit Amerikan të Shtetit Henry Kissinger (1923-), qeveria e kryesuar nga Golda Meir (1898-1978) ai u të detyruar të uleshin në tryezën e bisedimeve: kur konferenca e paqes e mbajtur në Gjenevë dështoi në dhjetor 1973, izraelitët dhe egjiptianët filluan të diskutojnë për marrëveshjet e shkëputjes dhe jo-luftës. Në nëntor 1974, Arafat foli para Asamblesë së Kombeve të Bashkuara, duke tundur degën e ullirit dh kallashnikovin. Një vit më pas, miratimi i rezolutës 379, e cila barazon Sionizmin dhe racizmin, nxjerr në pah izolimin izraelit në koncertin politik ndërkombëtar.
Në verën e vitit 1978, pas udhëtimit historik të presidentit egjiptian në Izrael, të dy palët u takuan në Camp David, Maryland, për të shqyrtuar një marrëveshje paqeje.
Në mars të vitit 1979, të dy vendet vendosën një paqe të veçantë, sipas së cilës Izraeli u zotua të tërhiqej nga Sinai, pa bërë megjithatë lëshime konkrete për çështjen e territoreve të pushtuara.
Vrasja e Sadatit në vitin 1981, mungesa e dialogut me homologun palestinez dhe përpjekja për të liruar kontrollin sirian veprojnë si prolegomena të pushtimit të Libanit në qershor 1982.
Në shtator 1993, kryeministri izraelit Yitzhak Rabin (1922-1995) dhe Arafat nënshkruan një dokument në Uashington që përcakton njohjen reciproke, krijimin e një Autoriteti të Përkohshëm Palestinez të Vetëqeverisjes (PNA) në Bregun Perëndimor dhe Rripin e Gazës dhe marrëveshjen e përhershme bazuar në Rezolutat 242 dhe 338 të Kombeve të Bashkuara.
Vrasja e Rabinit në nëntor 1995 dhe ofensiva terroriste nga Hamasi dhe Xhihadi Islamik hodhën themelet për fitoren e kandidatit Likudist Benjamin Netanyahu (1949-) në zgjedhjet e vitit 1996.
Politika e faktit të kryer të ndërmarrë nga Netanyahu, e kombinuar me sulmet terroriste të Hamasit dhe Xhihadit Islamik, përfundon duke i bërë letër mbeturinave marrëveshjet e Oslos. Kryeministri laburist Ehud Barak (1942-), i cili pasoi Likudist në 1999, kërkon të përfundojë procesin e paqes me një bllokim përfundimtar.
Në korrik 2000, të dy palët, të ftuar në Camp David të presidentit amerikan Clinton (1946-), nuk arritën të gjenin një marrëveshje për çështjet kryesore: kthimin e refugjatëve, statusin e Jeruzalemit, kufijtë midis shtetit izraelit dhe shteti i ardhshëm palestinez, vendbanimet e kolonëve, furnizimi me ujë dhe ndotja.
Në shtator, ecja provokuese e liderit Likudist Ariel Sharon (1928-2014) në Malin e Tempullit në Jerusalem shkaktoi të ashtuquajturën Intifada e dytë: jo më vetëm gurë, por edhe sulme terroriste kundër civilëve të pambrojtur.
Pasi kaluan administratat e Klintonit dhe Barak, pasardhësit e tyre përkatës Bush (1946-) dhe Sharon, të përballur me ngjarjen epokale të 11 shtatorit, shtrënguan zbatimin e teoremës së sigurisë “jo nëse apo por”, e cila siguron barazimin e çdo forme terrorizmi i armatosur (al Kaeda si Xhihadi Islamik).
Në vitin 2004, vdekja e Arafatit hapi dialogun midis palëve: krahu i moderuar i PLO, përballë autorit të qartë izraelit, po përpiqej të kontrollonte dhe të “institucionalizonte” skajet më intransigjente të Fatahut, duke i izoluar ata terroristë në kundërshtim me çdo negociatat politike. Shpërbërja e fundit e vendbanimeve të Gazës, e vendosur nga qeveria e Sharonit, është ndoshta shenja e parë e turpshme drejt zgjidhjes së një konflikti, i cili do të duhet të përballet ende me majat e larta të vendbanimeve të kolonëve në Bregun Perëndimor, problemin e ujit, Jerusalemin dhe refugjatët.
