BBC reportazh për Alpet Shqiptare

Shkrimi i plotë i botuar në BBC: Të shtrira përgjatë 192 kilometrave, Majat e Ballkanit lidhin tre vende dhe kalojnë përmes disa nga peizazheve më pak të eksploruara të kontinentit, shkruan Peter Elia për BBC. ”Duke ecur nëpër luginat e gjelbra dhe livadhet me lule të egra, nën rrezet e diellit flakërues, u godita nga peizazhi i Alpeve Shqiptare. Ndryshe nga resortet më të famshme alpine të Evropës, nuk kishte as hotele dhe as ashensorë skish në horizont. Në vend të kësaj, mjedisi gjithëpërfshirës ngjallte një ndjenjë befasuese izolimi dhe nuk mund të mos ndihesha se kisha hyrë në një tokë me sekrete që i ishte shmangur disi vëmendjes së botës së jashtme. Duke u shtrirë nga Shqipëria Veriore në Kosovën Jugore dhe në verilindje të Malit të Zi, Alpet Shqiptare njihen më mirë me emrat e tyre vendas shqip (Bjeshkët e Nëmuna) dhe serbo-kroatisht (Prokletije). Megjithatë, pyetja se si këto shpate gëlqerore të dhëmbëzuara e morën emrin e tyre të pazakontë, mbetet një mister. Sipas legjendës vendase, djalli shpëtoi nga ferri dhe krijoi karstet e thepisura akullnajore në një ditë të vetme. Disa thonë se emri i alpeve rrjedh nga një grua që mallkoi malet kur po ecte nëpër to me fëmijët e saj në një ditë të nxehtë dhe nuk mund të gjente ujë. Të tjerë pretendojnë se ushtarët sllavë u dhanë maleve emrin e tyre ndërsa përpiqeshin të marshonin nëpër to. Në një farë mënyre, historia e çuditshme e origjinës së majave është diçka si një metaforë për Shqipërinë në tërësi. E quajtur prej kohësh “enigma e Evropës” nga autorët e librave dhe guidat e udhëtimit, Shqipëria është ndoshta vendi më i keqkuptuar në Evropë. Gjuha e saj është një anomali semantike pa asnjë të afërm të njohur në familjen gjuhësore indo-evropiane. Pas Luftës së Dytë Botërore, sundimtari autoritar Enver Hoxha e mbylli efektivisht vendin malor nga bota e jashtme për katër dekada duke ndaluar fenë dhe udhëtimet. Kjo shtyu Edi Ramën, kryeministrin aktual të vendit, të thoshte se Shqipëria dikur ishte “Koreja e Veriut e Evropës”. Gjatë Luftës së Ftohtë, Hoxha e bindi kombin se pjesa tjetër e botës donte të përmbyste shtetin e tyre komunist, kështu që ai e mbushi vendin me deri në 500 000 bunkerë që njerëzit të fshiheshin në rast sulmi. Për dekada, pak udhëtarë dinin asgjë për plazhet e arta të Shqipërisë, malet e egra dhe rrënojat romake dhe otomane. Por, në vitet që kur vendi ballkanik u hap me kujdes ndaj botës, ai ka tërhequr udhëtarët e etur për të zbuluar një nga qoshet e fundit të egra dhe më pak të eksploruara të Evropës. Një nga projektet e tij më të guximshme janë edhe Majat e Ballkanit. Vizioni për këtë projekt ndërkufitar erdhi në vitin 2013, por rrënjët e tij shkojnë shumë më larg. Shumë shqiptarë dhe kosovarë i referohen marrëdhënies së tyre të ngushtë si “një komb, dy shtete”, siç theksohet në sloganin popullor shqiptar “jemi një”. Në fakt, 93% e kosovarëve janë etnikisht shqiptarë dhe flasin shqip. Kosova (më parë pjesë e Serbisë) dhe Mali i Zi u inkorporuan në Jugosllavinë e sapoformuar në vitin 1918, por shpërbërja e vendit në vitin 1992 shkaktoi një seri konfliktesh të ashpra etnike, pasi Serbia dhe Mali i Zi janë kryesisht ortodoksë të krishterë. Si rezultat, qindra mijëra kosovarë u larguan nga shteti i tyre, me shumë kalimin e Bjeshkëve të Nemuna në Shqipëri. Në vitin 1999, sulmet ajrore të NATO-s i dhanë fund një lufte mes shqiptarëve të Kosovës dhe serbëve. Kosova përfundimisht fitoi pavarësinë në vitin 2008, por tensionet përgjatë këtyre kufijve vazhduan. Në një përpjekje për të rivendosur paqen, udhëheqësit e tre vendeve sugjeruan një shteg ecjeje që lidhte komunitetet myslimane, katolike dhe ortodokse (Serbia dhe Mali i Zi ishin një vend deri në vitin 2006), me guidat shqiptare dhe kosovare të ecjes në partneritet me bujtinat malazeze. Që nga hapja e saj, rruga ka nxitur ekonomitë rurale lokale dhe ka ndihmuar në krijimin e një lidhjeje më të madhe midis këtyre enklavave të largëta. Krijimi i shtegut nënkuptonte hartimin e rrugëve të njohura vetëm për barinjtë dhe inkurajimin e fermerëve për të hapur bujtina. Vula përfundimtare e miratimit erdhi kur planifikuesit e shtigjeve bindën autoritetet nga të tre vendet të hiqnin dorë nga kontrollet e pasaportave në një kohë kur lëvizja e lirë përtej kufijve ishte e paimagjinueshme. Për të mësuar më shumë, vendosa të ecja përreth 59 kilometra të shtegut nga fshati shqiptar Valbonë në fshatin Theth. Aventura ime filloi në kryeqytetin e Shqipërisë në aeroportin e Tiranës, ku guidat e mia më përshëndetën me buzëqeshje dhe më njohën me një duzinë alpinistë të tjerë nga Britania, Gjermania dhe Zelanda e Re që formuan grupi ynë. Pas një udhëtimi katër orësh në veri, arritëm në liqenin e Komanit, një rezervuar i madh smerald-jeshil mbi lumin Drin. Për të hyrë në Bjeshkët e Nemuna, hipëm në një traget të vjetër për një kalim tre-orësh në Luginën e Valbonës, ndërsa shqiponjat ngriheshin lart. Ne shëtitëm përgjatë lumit të kristaltë të Valbonës përmes një pylli ahu të mbushur me luleshtrydhe dhe manaferra të ëmbla, të egra që ndalova për t’i shijuar. Pas tre orësh, bujtinat tona u shfaqën, një koleksion bujtinash përballë Bjeshkëve të Nemuna. Mustafai, një ish bari, i drejton bujtinat me dy djemtë e tij dhe e pyeta pse hoqi dorë nga bariu për të drejtuar një bujtinë. “Në punën time të mëparshme, kisha shumë udhëtarë dhe shëtitës që rrinin me mua, por kurrë nuk kam marrë para’. Një bari nuk kujdeset vetëm për kafshët, por edhe për njerëzit,” tha ai. Më vonë, Mendi shpjegoi se Mustafa kishte aq shumë mysafirë që kishin qëndruar një natë, saqë ai e bindi të ndryshonte vendin e punës. Kështu, Mustafa përdori kursimet e tij, ndërtoi më shumë bujtina dhe që atëherë i është përkushtuar kujdesit për udhëtarët me kohë të plotë. Të nesërmen në mëngjes, një ngjitje e butë dy-orëshe na pa të arrijmë majën e malit Trekufiri (2 366 metra). Këtu, kufijtë natyrorë të Shqipërisë, Kosovës dhe Malit të Zi u bashkuan në një pamje të thepisur panoramike. Një tabelë e rrahur nga moti na mirëpriti në Shqipëri dhe brenda pak minutash, ofruesi im i telefonisë celulare më priti në Mal të Zi. Sot, këto shenja janë treguesi i vetëm i kufijve ndërkombëtarë, por nuk ka qenë gjithmonë kështu. “Kur isha duke u rritur bredhja nëpër male ndihej si liri, por lufta do të thoshte që nuk mund të vija gjithmonë këtu”, më tha Agoni, ndërsa kaluam një përrua të vrullshëm të ushqyer nga majat akullnajore të maleve. “Kur mbaroi lufta, doja të bëhesha një udhërrëfyes dhe t’i ndihmoja fëmijët në qytetin tim Gjakovë të eksploronin atdheun e tyre të bukur”, shton ai. Në vitin 1998, kur Agon ishte 13 vjeç, babait të tij iu desh të mbronte familjen e tij nga forcat jugosllave që vinin nga Serbia dhe Mali i Zi, ndërsa tensionet u ngritën midis shqiptarëve etnikë, serbëve dhe qeverisë jugosllave. “Ne ishim të frikësuar, askush nuk po vinte për të ndihmuar dhe ne duhej të mbroheshim”, thotë Agoni papritmas dhe bëhet shumë emocional për të folur për atë që ndodhi më tej. Kjo histori është e pashmangshme përgjatë rrugës, pasi pas pak ai na tregoi një memorial kushtuar tre pjesëtarëve të Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës të vrarë atje nga forcat serbe… Gjeologu francez, Ami Boué e përshkroi këtë pjesë të Bjeshkëve të Nemuna si “vargmalin më të pashpjegueshëm, më të paarritshëm dhe më të egër në Ballkan”… Ecim në Theth, një fshat shqiptar i rrethuar nga kullota të gjelbra dhe male imponuese, përrenjtë e ftohtë malorë të të cilëve rridhnin nën ura osmane me harqe. Në fillim të viteve 1900, udhëtarja angleze Edith Durham shkroi për fshatin se “mendoj që asnjë vend ku jetojnë qeniet njerëzore nuk më ka dhënë një përshtypje të tillë të izolimit madhështor nga e gjithë bota”. Nëse Shqipëria është enigma e Evropës, ecja në këtë shteg më ndihmoi ta kuptoja atë. Duket se ky shtet ish-totalitar, i cili dikur u përpoq kaq dëshpërimisht të mbante botën jashtë, po përdor udhëtimet si një mënyrë për të ftuar njerëzit brenda dhe për t’u mësuar atyre diçka se si një vend mund të shërohet dhe të ndryshojë”, përfundon Peter Elia në një reportazh për BBC. ATA