Dr. Tanja Porja-Çfarë janë “El Niño” dhe “La Niña”

Të dhënat e reja tregojnë se viti 2022 ishte viti i pestë më i nxehtë për Evropën që nga fillimi i regjistrimeve të tyre. Por shkencëtarët po paralajmërojnë se viti 2023 mund të jetë edhe më i ngrohtë, pasi një fenomen klimatik i quajtur “La Niña”, i cili ka shtypur temperaturat globale, po i vjen fundi. Çfarë është La Niña? La Niña është pjesë e një fenomeni klimatik të quajtur sistemi “El Niño Jugore Oscillation” (ENSO). Ka dy fenomene të kundërta – El Niño dhe La Niña – që të dyja ndryshojnë ndjeshëm modelet e motit në të gjithë globin. Vitet e fundit, bota ka qenë në periudha të njëpasnjëshme La Niña, të cilat kanë ulur temperaturat dhe kanë sjellë shira të dendur në Kanada dhe Australi. Erërat që frynin përgjatë Ekuatorit mbi Oqeanin Paqësor – nga Amerika e Jugut në lindje drejt Azisë në perëndim – ishin më të forta se normalja. Gjatë El Niño ndodh e kundërta – erërat më të dobëta do të thotë se uji i ngrohtë përhapet përsëri drejt Amerikës dhe më pak ujë i ftohtë ngrihet drejt sipërfaqes. Ata vunë re se ujërat e ngrohta dukej se arrinin kulmin pranë Amerikës në dhjetor dhe e quajtën ngjarjen “El Niño de Navidad”, “fëmija e Krishtlindjeve” në spanjisht. Si e ndryshojnë motin El Niño dhe La Niña? Jo çdo ngjarje El Niño ose La Niña është e njëjtë, por shkencëtarët kanë vërejtur disa efekte tipike: Temperaturat globale rriten me rreth 0.2C gjatë një episodi të El Niño dhe bien rreth 0.2C gjatë La Niña. El Niño do të thotë se uji më i ngrohtë përhapet më tej dhe qëndron më afër sipërfaqes. Kjo lëshon më shumë nxehtësi në atmosferë, duke krijuar ajër më të lagësht dhe më të ngrohtë. Viti më i nxehtë i regjistruar, 2016, ishte viti i El Niño. Midis 2020 dhe 2022, hemisfera veriore pati tri episode të La Niña-s me radhë. Pavarësisht trefishit të La Niña, shërbimi i monitorimit të klimës së BE-së thotë se viti 2022 ishte viti i pestë më i ngrohtë i regjistruar. Një rritje e temperaturës prej 0,2 gradë celsius do të shtonte rreth 20% rritjes ekzistuese të temperaturës globale nga ndryshimet klimatike. Met Office pret që La Niña të përfundojë këtë vit, duke rritur perspektivën e temperaturave globale edhe më të larta. Ndryshimet në reshjet Gjatë ngjarjeve të El Niño, uji më i ngrohtë i shtyn rrymat e forta të ajrit të rrjedhës së avionëve të Paqësorit më tej në jug dhe në lindje. Kjo sjell mot më të lagësht në shtetet jugore të SHBA-së dhe në Gjirin e Meksikës, ndërsa veriu i SHBA-së dhe Kanadasë mbeten më të thata. Azia, Australia dhe Afrika Qendrore dhe Jugore zakonisht përjetojnë thatësirë. Në ngjarjet e La Niña-s shihet e kundërta: thatësira në jug të SHBA-së dhe shira të dendur në Kanada dhe Azi. Në tetor 2022, Australia përjetoi reshje rekord dhe përmbytje të shkaktuara nga La Niña. Stuhitë tropikale La Niña gjithashtu gjeneron më shumë uragane në Atlantik – duke prekur Florida dhe shtete të tjera jugore të SHBA – por më pak stuhi tropikale në Paqësor. Sa shpesh ndodhin këto episode? Episodet e El Niño dhe La Niña zakonisht ndodhin çdo dy deri në shtatë vjet dhe zakonisht zgjasin nëntë deri në 12 muaj. Ato nuk alternojnë domosdoshmërish: Ngjarjet e La Niña janë më pak të zakonshme se episodet e El Niño. Si ndikojnë te ne këto ngjarje? Ngjarjet ekstreme të motit të shkaktuara nga El Niño dhe La Niña ndikojnë në infrastrukturën, ushqimin dhe sistemet e energjisë në mbarë botën. Thatësira në Kanada dhe Azi e shkaktuar nga faza El Niño 2014-16 rezultoi në dështimin e të korrave dhe dëmtoi sigurinë ushqimore të më shumë se 60 milion njerëzve, sipas Organizatës së OKB-së për Ushqimin dhe Bujqësinë. Gjatë ngjarjeve të El Niño, më pak ujë i ftohtë ngrihet në sipërfaqe jashtë Amerikës, gjë që sjell më pak lëndë ushqyese nga fundi i oqeanit. Kjo do të thotë se ka më pak ushqim në dispozicion për speciet detare si kallamarët dhe salmoni, nga ana tjetër duke reduktuar rezervat e peshkut për komunitetet e peshkimit të Amerikës së Jugut.