“Multiversi”, kontributi i fundit i Stephen Hawking për shkencën

Studimi i fundit i astrofizikanit britanik, Stephen Hawking ishte për “multiversin” (shumë univerese). Një koncept kontrovers, i bërë popullor nga fanta-shkenca, sipas të cilës universi jonë është një mes shumë të tjerëve. Universi është shumë më i thjeshtë nga se e kishte imagjinuar Stephen Hawking, edhe “multiversi” është më i vogël, ose bashkësia e universeve të mundshme. Kjo është tema kryesore e studimit të fundit të bërë nga vetë fizikani britanik Hawking mbi origjinën e kozmosit, të publikuar këtë javë në revistën shkencore “High Energy Physics”. Detyra për të vërtetuar vlefshmërinë e kësaj hipoteze i mbetet tani zbuluesve të valëve gravitacionale, që në të ardhmen mund të kapin përthyerje antike të hapësirë-kohës të gjeneruara menjëherë pas Big Bang-ut. Kjo ide ishte hedhur vjeshtën e kaluar nga vetë Hawking, që gjatë një interviste kishte kritikuar idenë aktuale të inflacionit të përjetshëm që përshkruan universin si një kurbë të pafundme, me një mozaik universesh të ndryshme të ndarë nga një “oqean” që është në zgjerim të vazhdueshëm. Në muajt e tij të fundit të jetës, fizikani britanik u përpoq t’i vendosë limite pafundësisë së kësaj strukture, duke arritur në përfundimin e një bashkësie të kufizuar universesh të mundshme. Shkencëtari i universitetit të Cambridge, që vdiq më 14 mars në moshën 76-vjeçare, ishte bërë një personalitet botëror i njohur. Ideja e shumë universeve vjan nga një teori që sugjeron se në çastin e krijimit, gjatë Big Bang, kozmosi pësoi një zgjerim të menjëhershëm. Gjatë kësaj periudhe, jo të gjitha zonat e hapësirës u zhvilluan me të njëjtën shpejtësi, disa ndaluan së zgjeruara para të tjerave, duke krijuar universe-flluskë të ndryshëm. Universi jonë është një prej këtyre flluskave. “Ideja e shumë universve ose ‘multiverseve’ nuk është e re. Ajo ka kaluar gjithë historinë e filozofisë por prej pak kohësh ka hyrë në fushën e fizikës teorike”, shpjegon Aurelien Barrau, astrofizikant në Laboratorin e Fizikës Subatomike dhe Kozmologjike në Paris. “Sot mund të imagjinohen shumë lloje multiversesh”, shtoi ai, që do të implikonte ligje të ndryshme të kimisë dhe fizikës. Thomas Hertog i universitetit “KU Louvain” në Belgjikë dhe bashkëautor i studimit të fundit të Stephen Hawking e përshkruan multiversin si “një mozaik me universe të vogla si çanta, ku çdo çantë është e ndryshme nga tjetra. Disa preferojnë të përdorin imazhin e flluskave të ujit që vlon”. “Mendohet se universet e ndryshme nuk janë krejtësisht të shkëputur dhe madje mund edhe të përplasen”, thotë Sabine Hossenfelder i Institutit të Frankfurtit për Studime të Avancuara në Gjermani. Një ishull përtej botës Multiversi mbetet një çështje shumë polemike, disa shkencëtarë kritikojnë faktin se ky koncept nuk mund të testohet. Por për Aurelien Barrau, “kjo është një ide marramendëse që të riinterpretosh krejt unversin tonë si një ishull qesharak në një botë të përtejme gjigante, pafundësisht të madhe dhe të shumllojshme”. Një zhgënjim për njeriun që mendonte prej shumë kohësh se ishte qendra e botës? “Multiversi hyn në historinë e ideve. Përfaqësimi jonë i përgjithshëm, pasi ishim përqëndruar mbi një rajon, mbi Tokën, mbi Diellin, mbi galaksinë më pas mbi universin tonë, nuk ka më qendër”, shpjegon ky studiues i CNRS-së (Qendra Kombëtare e Kërkimit Shkencor, France). Kjo ide bazohet gjithashtu mbi teori shkencore. Për më tepër, të imagjinosh që ka shumë universe mundëson që t’i kthehet përgjigje disa prej pyetjeve të fizikës. Teoritë mund të cilësohen si shkencore edhe nëse ato përmbajnë elemente që nuk mund të vëzhgohen. Ekzistenca e valëve gravitacionale u pranua shumë më përpara se sa ato të detektoheshin. Më pas gjithçka varet nga kredibiliteti që ne i japim atyre. “Për disa shkencëtarë që janë të bindur për teoritë e tyre, multiversi mund të shfaqet po aq real sa universi që ne vëzhgojmë. Por për shumicën prej nesh, këto teori janë spekulime”, gjykon Sabine Hossenfelder. Për Aurelien Barrau, padyshim që mund të dyshojmë për këto teori, por ai shpreh keqardhje që këto ide të refuzohen a priori. “Habitem me ngurimin intelektual të disave. Ndonëse është e nevojshme që të jesh i arsyeshëm”, përfundon ai.